Vroeg in Maart 1907 het Simon Koper en sy mense hulle weer in Duits-Suidwes-Afrika bevind, by Kowise Kolk. Daar het majoor Pierer hulle probeer ompraat om na Gochas te trek waar vredesonderhandelinge sou plaasvind. Instede daarvan het Koper en sy mense terug na die Britse gebied getrek, oor die 20e lengtegraad, tot by Geinab, digby Grootkolk, vandag ‘n bekende baken in die noorde van die Kgalagadi Oorgrenspark.

Net daarna op 31 Maart 1907 het die Nama-oorlog ge-eindig, of so het Keiser Wilhelm die tweede gedink.

Koper en sy mense was Duitse onderdane wat hulle op Britse grondgebied bevind het. Boonop was hulle gewapen en het geweier om hulle wapens op te gee. Die ding was dat hulle so ver van die beskawing en veral vanaf water was dat die paar SA polisiemanne wat op Rietfontein gestasioneer was dit onmoontlik gevind het om hulle op te spoor, wat nog te sê ontwapen of arresteer.

In Junie 1907 kry kaptein Friedrich von Erckert, bevelvoerder van die Schutztruppe in noordelike Namaland, opdrag om die probleem van Simon Koper op te los deur hulle te vang of dieper in Betsjoeanaland in te dryf. Hy besluit om sy troepe met kamele te voorsien. Dit het geweldige beplanning en voorbereiding gekos.

Luitenant Oberg word getaak om die kamele op te lei en spesiale saals te maak. Hy bestel nog ekstra kamele en lei die diere op. Ondertussen vreet die spul woestynskepe baie gras. Dit gee my honderd jaar later die kans om die hoofkarakter van my drama by die ekspedisie betrokke te laat raak.

Op 24 Oktober 1907 skryf die goewerneur van Duits-Suidwes-Afrika, von Lindequist aan die Britse kommissaris Lord Selborne oor die teenwoordigheid van die Namas en die konstante probleem met oorgrens insurgensie. Eers op 4 Desember antwoord Selborne sonder om toestemming te gee vir ‘n Duitse inval. Die Duitsers besluit om eerder langs diplomatieke kanale verskoning te vra, as om verder te sukkel om toestemming te kry. Von Erckert ontwikkel ‘n obsessie. Hy wil Simon Koper te alle koste in die hande kry.

Laat in 1907 en vroeg in 1908 bevestig verskeie verspieders die teenwoordigheid van die Fransmanne in die omgewing van Grootkolk, Geinab en Lijersdraai.

Op die 4e Maart 1908 kom die bevel om te marsjeer. 373 Duitse troepe, 23 offisiere, 120 nie-blanke bediendes en 4 mediese beamptes trek met 710 kamele en hulle spesiale saals in die rigting van Geinab. Op 7 Maart drink die kamele hulle laaste water vir die volgende 9 dae.

Op 11 Maart bereik hulle Geinab waar hulle kamp opslaan en ‘n tydelike hoofkwartier inrig. In hulle spoor, al die pad tot by Arahoab (vandag se Aranos) lê ‘n telegraaflyn wat hulle afgerol het om met die owerheid in Windhoek te kan kommunikeer.  Hulle het ook 4 masjiengewere.

Op die middag van 12 Maart 1908, op Geinab, ontvang dokter Ohlemann, die hoof van die mediese seksie, besoek van ‘n aantal offisiere. Hulle glo dat hulle leier, kaptein von Erckert van lotjie getik is oor sy obsessie met hierdie gevaarlike ekspedisie en vra hom, dokter Ohlemann, om von Erckert as sodanig te sertifiseer sodat hulle dan die ekspedisie kan afgelas. Die dokter weier, maar onderneem om hierdie daad van muitery nie te rapporteer nie.

Agtuur daardie aand trek die Duitse mag noordoos, op soek na Simon Koper en sy mense.

Die laaste veldslag van die Nama-oorlog is relevant vir baie redes wat ek mettertyd sal aandui. Ek wil eers verduidelik wat gebeur het. In Dag 41 van hierdie dagboek het ek ’n opsomming gegee van die gebeure. My bron was hoofsaaklik die artikel, “Simon Kopper and the Kalahari Expedition of 1908. The Forgotten Story of the Final Battle of the Nama War and its Results,” deur Wulf D Haacke, (groot herpetoloog, slangkenner) wat in Volume 44 van die Joernaal van die Namibiese Wetenskaplike Vereniging in 1993/1994 verskyn het op bladsye 41-65.

Verskeie ander outeurs het polities gekleurde, geromantiseerde, of fabelagtige/leuenagtige weergawes oor die gebeure geskryf, maar Haacke het noukeurige navorsing gedoen en probeer om ’n ware beeld daar te stel. Op bladsy 95-120 van Hannes Kloppers se “Gee my ’n man” vertel Kloppers juis sy polities gekleurde relaas. Dit is jammer dat dit dramaties verskil van Haacke se wetenskaplike artikel. Kloppers vertel byvoorbeeld dat Simon Koper self aan die veldslag deelgeneem het terwyl Haacke skryf dat Simon Koper ure voor die veldslag reeds vertrek het en nie self deelgeneem het nie. Kloppers begin sy weergawe ook met ’n redelik simplistiese, en ten dele heeltemal valse verduideliking van die oorsaak van die Nama-oorlog. Kloppers se verkeerde spelling van die name van verskeie offisiere werp nog ’n skadu op die akkuraatheid van sy navorsing.

Ekself het natuurlik in “Die Keiservoël oor Namaland” die gebeure romanmatig aangebied en heelwat fiksie ingeweef, let wel in my eie soeke na die waarheid. Ek weet van ten minste een klein “onakkuraatheid” wat ek doelbewus gelaat het.

Haacke begin sy artikel deur te skryf dat die presiese ligging van die veldslag en die grafte vandag onbekend is. Dit is juis een van die punte wat die storie relevant maak. Duitsland eer sy gevalle krygers, maar in hierdie geval is die grafstene van die gevalle offisiere vandag nog op Gochas, meer as honderd kilometer vanaf die verlore slagveld. Dit is redelik insiggewend dat Duitsland destyds nie die moeite gedoen het om die grafsteen op die regte plek te gaan oprig nie. Die veldslag het op 16 Maart 1908 plaasgevind en die Eerste Wêreldoorlog het eers in 1914 begin, ses jaar later. In daardie ses jaar was daar nog baie oorlewendes wat maklik by die slagveld en grafte sou kon uitkom. Die eerste dilemma was natuurlik dat die Duitse Schutztruppe baie ver in Britse grondgebied in moes trek agter Simon Koper aan, moontlik sonder Britse goedkeuring. Dit was dus ’n politieke verleentheid.

  Simon Koper se van se spelling word ook as Kopper, Kooper of Cooper aangedui. Ek het die eenvoudige Koper gekies. Soos in Dag 41 vermeld het hy en sy stam, die sogenaamde Fransmanne in die Kalahariwoestyn rondgeswerf as nomade. Kloppers vertel dat die Fransmanne voor die Nama-oorlog naby Gochas gewoon het, wat as dit waar is, my vertelling dat hulle nomade was verkeerd kan maak.

Ongelukkig is die een waarheid wat onteenseglik waar is, dat die Nama-oorlog die Namas se kultuur so vernietig of geknak het, dat sekere dele van hulle geskiedenis en kultuur volledig verdwyn het en vandag in misterie gehul is. Die ironie is dat hulle vandag meestal Afrikaans praat. As ’n groep is hulle moontlik die grootste groep inheemse Afrikaanstaliges, buite Suid-Afrika se landsgrense. Ek dink ons behoort hulle bydrae tot ons taal te koester.

In my volgende aflewering wil ek vertel van die voorbereiding vir die groot veldslag.

Simon Koper met die streepbaadjie, voor die oorlog.

Kaptein von Willeke aan die voorpunt van die kolom van meer as 700 kamele, op pad om Simon Koper te gaan soek. Duitsland sou Simon Koper nooit oorwin nie.

Duitsland het gemeen dat die oorlog teen die Namas op 31 Maart 1907 verby was, maar hulle het vergeet om vir Simon Koper, leier van die Fransman-stam die, !Khara-khoen, in te lig.

Die Fransmanne, was nomade wat rondgeswerf het oor wat vandag drie lande, SA, Namibië en Botswana, se grense was. Hulle kon onafhanklik van water oorleef, mits hulle genoeg tsammas gehad het. As mens baie tsammas eet, dan raak jy hardlywig en perde ontwikkel seer gewrigte, maar die Fransmanne was immuun daarteen. Dit was vir hulle dus moontlik om in die Kalahari te oorleef, want die agtervolgers (Duitse soldate) moes naby water wees.

Vir die duur van die ganse oorlog het Simon Koper die Duitsers frustreer met sy strooptogte en aanvalle en na 31 Maart 1907 het hy net eenvoudig voortgegaan. Hy en sy volgelinge het meestal in dit wat vandag die mees noordelike punt van die SA kant van die Trans Kgalagadi Oorgrenspark is, in die omgewing van Geinab en Grootkolk, beweeg. Destyds was dit en die naasliggende Betsjoeanaland Britse grondgebied, maar die grenslyne was nog nie eers opgemeet of aangedui nie.

Verskeie briewe is verwissel tussen die Britte, lords Selborne en Gladstone, en die Duitse konsul-generaals van Duits-Suidwes-Afrika, eers von Lindequist, later von Schuckman en Hintrager. Almal wou van die lastige Namas ontslae raak, maar laasgenoemde was net eenvoudig te slim.

Uiteindelik het die taak op die skouers van kaptein Friedrich von Erckert geval. Hy het die saak met fanatiese ywer aangepak. Hy het twee adjudante aangestel, kapteins von Willeke en Gruner. Die beplanning en voorbereiding van die groot ekspedisie sou meer as ‘n jaar duur. Uiteindelik was meer as 700 kamele nodig vir hierdie ekspedisie.

Von Erckert het geweet dat die Fransmanne van tsammas afhanklik was en hy moes sy aanval loods op ‘n tyd wanneer die tsammas in die veld min was, met ander woorde vroeg herfs, Maartmaand. Dan móét hulle, die Namas, naby water wees.

Gister (Dag 38) het ek vertel hoe die Duitse krygsgevangenes op Aus self iets gedoen het aan die swak omstandighede en vir hulle netjiese huise gebou het.

Dit was nie al nie. Hierdie manne het hulleself besig gehou met sport, musiek, drama en briewe skryf. Hulle het so baie briewe geskryf dat die lui sensors (ou veteraan SA soldate) gekla het. Ironies.

Die krygsgevangenes het onder andere ‘n Sherlock Holmes drama opgevoer, ‘n blaasorkes bedryf, en selfs uitvoerings in Windhoek gaan hou en ‘n uitgebreide gimnastiekvertoning aangebied.

Toe die Duitse keiser verjaar het hulle ook ‘n netjiese monument ter ere van hom opgerig.

Een van die mees merkwaardige verhale is die van sersant Lorenz Knapp wat eiehandig uit blik ‘n werkende klok gebou het en bo-op ‘n kloktoring aangebring het.

Sersant Knapp was een van die slagoffers van 1918 se griep.

Die wakker leser sal vier konsentrasiekampe in “Die Keiservoël oor Namaland” besoek.

Die eerste een is net ‘n vlugtige verwysing na ‘n konsentrasiekamp tydens die Anglo-Boere-oorlog. Daarop volg die berugte konsentrasiekamp op Haai-eiland in Lüderitzbucht waar baie Namas en Hereros’s dood is. Die derde kamp is dan die een op Aus waar byna 2000 Duitse krygsgevangenes tydens die Eerste Wêreldoorlog aangehou is. Die vierde konsentrasiekamp(e) is dan weer slegs terloopse verwysings in die proloog en epiloog na die  kampe by Auschwitz en ander plekke waar miljoene Jode tussen 1939 en 1945 dood is.

Ek lewer nie direkte kommentaar nie, maar dit staan elke leser vry om sy eie beeld te vorm.

Vir die volgende paar dae wil ek in hierdie dagboek bietjie inligting oor die kamp in Aus, wat nie so direk in die teks staan nie, deel.

Na die oorgawe van die Duitse Weermag by Otavi in die verre noorde op 9 Julie 1915, voer die Uniemagte die Duitse krygsgevangenes na Aus in die suide per trein af. ‘n Paar honderd Duitse soldate wat al ‘n paar maande by Kimberley aangehou word kom ook per skip en trein via Lüderitz in Aus aan. Saam met laasgenoemde kom omtrent 600 ou, veteraan, SA soldate om as bewaarders op te tree.

Aus is bekend vir sy uiterste weerpatrone. Die terrein bied geen skuiling en die Duitse krygsgevangenes murmureer, want geen ordentlike Duitser sal lank in ‘n weermag klokkiestent wil bly nie. Hulle begin vir hulleself huisies bou. Hulle maak duisende ongebrande bakstene en bou in wat so half en half spottenderwys die Aus-kamp styl genoem word, vir hulleself gerieflike huisies. Hulle bring gewels en netjiese friese aan. Aanvanklik gebruik hulle die tentseile vir dakmateriaal, maar algaande timmer hulle leë paraffien-, konfyt- en boeliebiefblikke aanmekaar en vervang die seil met hierdie blikdakkies.

Hulle bewaarders, die ou Suid-Afrikaners, is ‘n lui klomp. Hulle bly maar in die tente. Wat sê dit nou eintlik vir ons?

Bron: Prisoner of War Camp Aus 1915-1919 Johann Bruwer, Namibian Scientific Society, 1985

Een van die mindere karakters in my boek is David Radford. In die boek sê hy net enkele sinne en roei sy bootjie vol guano vanaf die eiland na die strand toe. Verder verskaf hy onderdak aan die drie Duitsers, Vogelsang, Francke en Wagner wat deur Adolph Lüderitz gestuur is om grond te koop by Josef Fredericks. Dit is al wat hy doen in die boek, maar in werklikheid het hy ‘n kleurryke lewe gelei wat eintlik sy eie boek verdien. Die Namibiese Wetenskaplike Vereniging het in 2009 ‘n artikel deur Andreas en Peter Vogt in Volume 57 van hulle tydskrif gepubliseer.

Ek het hom gedoop of benaam met my eie woord, een van ‘n paar wat ek myself in die boek veroorloof het. Ek noem hom in die taal van die Namas die “misgaarder.” Vir die Namas moes dit seker vreemd gewees het om iemand te sien wat voëlmis bymekaar maak en ek het myself verbeel dat dit die soort term was waarmee hulle hom sou beskryf.

Die regte David Radford is in 1834 in Colchester in die graafskap Essex in Engeland gebore. Hy het in 1860 in Angra Pequena, vandag se Lüderitz aangekom as werknemer of miskien assosiaat/vennoot van die firma DePass en Spence. Hy het by die destydse Nama kaptein van Bethanië, David Christiaan, (voor die tyd van die Frederickse) in ‘n mondelinge kontrak die “eiendomsreg” van Lüderitz, of dan ten minste Radfordbaai, na hom vernoem, verkry.

Radford het in ‘n gehuggie op die strand gebly (sien foto) en ‘n lewe gemaak uit visvang, robbe jag, guano bymekaarmaak en handel dryf. In my boek verwys ek na die “twee walvisbene wat soos verwelkomingsboë voor sy huis staan” en “Cornelius Fredericks wat dink aan Jona in die walvis se maag.” Hierdie foto het my verbeelding op loop gesit.

Hou in gedagte dat vandag se Lüderitz so klein is dat ek min mense ken wat daar sal oorleef. Dink net hoe dit vir Radford moes wees om op daardie verlate stukkie strand te bly. In 1878 het hy in die Kaap gaan kuier en met ‘n mej. Powell getrou. Hy het haar teruggebring  Angra Pequena (Lüderitz) toe en daar het hulle agt kinders gehad. Hulle was aanvanklik die enigste blanke inwoners van daardie windverwaaide klein plekkie, maar baie gelukkig.

Die Amerikaanse burgeroorlog het ‘n snaakse verbintenis met Radford en die dorpie Lüderitz. Op daardie stadium het ‘n vennoot en vriend van hom, ene Griffiths, ook daar gewoon. ‘n Kruiser, die Alabama, van die Konfederasie, (suidelike state van die VSA) het in die baai kom skuil nadat hulle deur die Vanderbilt, oorlogskip van die Yankees verjaag is. Griffiths het een of ander klein transaksie met die kaptein van die Alabama aangegaan en daarvoor het die eerste offisier van die Vanderbilt hom wat Griffiths is summier doodgeskiet. Dit sou nie die eerste of laaste betrokkenheid van Lüderitz by ander groot oorloë wees nie.

Dit is verstommend dat Radford en sy gesin so lank op Angra Pequena/Lüderitz kon bly. Onthou daar is geen natuurlike water nie. Dit is op rekord dat hy water by verbygaande skepe geruil het vir volstruisvere.

In 1883 en 1884 koop Adolph Lüderitz die grond wat uiteindelik die hele Namaland sou insluit, by Joseph Fredericks. Hiermee was Radford nie tevrede nie. Hy het die saak uiteindelik tot in Berlyn gaan beveg en is wel daarvoor gekompenseer. Daar word vandag nog na die “Radfordproses” verwys. Die baai waar hy gewoon het staan vandag nog bekend as Radfordbaai.

Ek is nie die eerste persoon wat kom as karakter in ‘n roman gebruik nie. Die outeur, Hans Grimm beskryf in sy boek, “Volk ohne Raum” hoe die hoofkarakter, Cornelius Friebott vir ene Redford (sic) in Lüderitz ontmoet.

David Radford is in 1913 op sy plaas naby Bethanië oorlede.

Wanneer mens ‘n roman oor ware gebeure in die geskiedenis skryf, loop jy noodwendig die gevaar om op tone te trap. Jy neem ‘n standpunt in, maar is jy reg? Daar is altyd ‘n ander kant. So was dit ook met die skryf van “Die Keiservoël oor Namaland.” Dit was op einste Bethanië waar ek diep bewus geraak het van die storie van die “ander kant.”

Eerstens moet ek sê dat ek juis probeer het om vir ‘n slag die storie van die “ander, ander kant” te vertel. Oorlog is nooit mooi nie, en die Nama-oorlog van 1904-1908 was geen uitsondering nie. Dit het uiteindelik neerslag gevind in wrede eksperimente en navorsing op Haai-eiland in Lüderitz en jare later in Hitler se volksmoord op die Jode. Ten tye van hierdie Nama-oorlog was daar goed gedokumenteerde  insidente waar die Namas met eer en waardigheid teenoor hulle vyande se vroue en kinders opgetree het, onder andere teenoor die Luchtensteins. Dit was die storie wat ek wou vertel. Dit het die gevaar geskep dat ek die Namas sou ophemel en die Duitsers sou beswadder, wat ook nie die volle waarheid sou wees nie. Ek wou net by die waarheid uitkom.

Bethanië is klein en daar is baie min om te doen, maar die gastehuis, die oudste hotel in Namibië, is ‘n heerlike oase waar ek die heel koudste Windhoek Lager ooit gedrink het, lekker wildsbiefstuk geëet het, en diep gedink het.

Soos mens maak in Namibië raak ek incognito aan die gesels met die eienaar van die gastehuis. Sy vertel my baie heftig en driftig hoe Witbooi haar voorvaders, die Smitte, uitgemoor het. Sy wys my ook die koerantuitknipsel wat vertel hoedat die een oorlewende, ene Dirk Smit, as klein seuntjie, ontkom het aan die wrede moordenaars. Dit is honderd jaar later, maar ek bespeur dieselfde emosies by haar wat vandag nog loop in sekere Boere-kringe oor die “verdomde Ingilse.”

Sy wys vir my die netjiese uitstalling van tonteldose, Bybels en Psalmboeke, stiebeuels en ander goed wat die vrouens van die vermoorde manne maande later by die plaasopstal kom optel het.

By die lees van die berig, deur die bekende Jan Spies, van Spies en Plessis-faam, kon ek nie anders as om te wonder oor die akkuraatheid van die inligting nie. Spies se opsomming van die oorsake van die Nama-oorlog is simplisties ten beste en verkeerd, ten slegste. Dit is hoogs onwaarskynlik dat Hendrik Witbooi persoonlik by hierdie moorde betrokke was. Dit het my net meer vasbeslote gemaak om my verhaal die lig te laat sien.

Wat ek nie kon verstaan is hoekom die Namas hierdie mans, burgerlikes wat nie Duitsers was nie, dan vermoor het. Die antwoorde, dink ek het ek net daar teen die muur gekry.

Eerstens, die insident het plaasgevind reg aan die begin van die uitbreek van die oorlog. Dit is bekend dat die Namas aanvanklik wyd geroof en gemoor het, tot Hendrik Witbooi se ergernis. Die Smitmoorde het op 10 Oktober 1904 plaasgevind, enkele dae na Witbooi se oorlogsverklaring. Daarna sou dit nie weer op groot skaal gebeur nie.

Tweedens, op die een foto staan die drie Smitte, netjies uitgedos in militêre uniforms. Hoekom? Was hulle nie soldate, miskien in die reserwemag nie? Het dit hulle nie juis wettige teikens in ‘n oorlog gemaak nie.

Wat wel onverskoonbaar is, is die moord op die seuntjies, maar dit onderstreep ook op snaakse wyse die menslikheid van die Namas wat ten minste die vrouens en dogtertjies laat wegkom het.

Oorlog is altyd verkeerd.

Die Namas het in die suide van Namibië, voorheen Suidwes-Afrika, voorheen Duits-Suidwes-Afrika gewoon en woon steeds daar. Voor die Duitse tydperk het hierdie suidelike streek bekend gestaan as Namaland. Daar was verskeie stamme, onder andere Hendrik Witbooi van Gibeon se Khowesin, die Bondelswarts van Warmbad, die Topnaars van Walvisbaai en omstreke, en dan ook die !Aman van Bethanië, onder die Frederickse.

Josef Fredericks, of soos hy ook in Nama genoem was, !Korebeb//Naixab, was die leier in 1883. Sy huis staan vandag nog daar, digby die kerk en die sendelinge se huis, die Schmelen-huis (Sien Dag 33).

Die Fredericks huis, links, en regs, Josef Fredericks.

Dit was presies hier wat hy, Josef Fredericks, in twee transaksies die dokumente onderteken het waarvolgens hy Angra Pequena, vandag se Lüderitz, en ‘n kusstrook plus nog 25 geografiese myl binneland toe aan Adolph Lüderitz verkoop het. Min het Fredericks geweet dat ‘n geografiese myl gelyk is aan 4,6 Engelse myl. In ‘n brief wat vandag nog in die Namibiese argiewe bewaar word, skryf Adolph Lüderitz aan Heinrich Vogelsang dat dit beter is om “die Namas se wanpersepsie te laat voortleef.”

In terme van die transaksies het plekke soos Bethanië skielik aan Lüderitz behoort. Dit was die begin van die einde. Na Josef se dood het Cornelius Fredericks die leisels oorgeneem.