Die Keiservoël Oor Namaland is my beskeie bydrae tot Namibië se Afrikaanse literatuur. Op die eerste bladsy kwalifiseer ek hierdie roman as volg:

“Alhoewel talle onwaarskynlikhede oral in hierdie verhaal soos geraamtes in die Namib begrawe lê, is die ironie dat dit alles ligvoets op feitelike gebeurtenisse – vreemder as fiksie – geskoei is.”

Daarmee probeer ek reeds die genre van die werk aandui: fiksie gegrond op die waarheid. ’n Aantal lesers stoei daarmee en kritiseer my selfs. Die beste antwoord wat ek kan gee is dat ’n skrywer belangstel in die waarheid, nie noodwendig in die feite. Tydens die skryf van hierdie verhaal, wat meer as agt jaar geduur het, het ek tot die gevolgtrekking gekom dat ek nooit  by die waarheid sou uitkom sonder om ’n paar leuens te vertel nie. Die groot waarheid waarby ek wou uitkom is die temas van die wreedheid, gierigheid en uiteindelike selfvernietiging van die mens, in teenstelling met ’n lewe van opoffering, liefde, bewustheid en stilte. In besonder wou ek ook die ongelooflike wreedhede van sekere Duitse politici, wetenskaplikes aan die kaak stel. Ek wou die wêreld vertel van ’n tydperk in die geskiedenis wat vir meer as ’n eeu verswyg is, maar steeds uitskreeu om regverdigheid. Ek wou in die bres tree vir ’n volk en vir mense wat verontregting gely het, wat die hoogste prys betaal het, en wat tot vandag toe verdoem is om tweede klas burgers van Namibië te wees. Daarmee wil ek juis hoop bring, hoop dat hierdie waarhede uiteindelik vryheid, genesing en ’n nuwe era sal bring.

Ek het verlede week uiteindelik die geleentheid gehad om ’n besondere deel van hierdie waarheid te konfronteer en ek is gelaat met meer vrae as antwoorde. Hiervoor is ek dank verskuldig aan die bekende Windhoek skrywer, Piet van Rooyen, en sy vriend Andre du Pisani, beide professore aan die Universiteit van Namibië.

Hendrik Witbooi is ’n enigmatiese figuur in die geskiedenis van Namibië. Gebore in die Kaapkolonie as kind van Moses Witbooi in 1830, trek hy saam met die ander lede van die Nama-stam noord, oor die Garieprivier. Uiteindelik vestig hulle, die Khowesin-stam, in Gibeon. Hendrik volg sy pa op as leier en ontwikkel in ’n gedugte krygsman. Hy slaag daarin om ander Nama-stamme, almal Khoi-Khoin soos die Khowesin, maar veral ook die Herero’s, nie Khoi-Khoin, te onderdruk. Die ekonomie van die Khoi-Khoin en dié van die Herero’s was vee-gedrewe. Al die stamme en volke het gekompeteer vir vee en weiding en het niks daarvan gedink om strooptogte op mekaar se kuddes uit te voer nie. Dit was hoe hulle geleef het, onverstaanbaar in vandag se terme.

Die Duitse sendelinge het die Khoi-Khoin noord gevolg en hulle gekersten. Ook Hendrik Witbooi was ’n christen, met ’n sterk Ou Testamentiese teologie. Hy kon hom self  moontlik as ’n Moses/Dawid-figuur gesien het. Hy het altyd daarvan gedroom en geskryf om sy volk tot vryheid te lei, weg van die witmense se slawerny. Vir Hendrik was Gibeon nie die beloofde land nie. Hy wou verder noord, na beter weiding en onafhanklikheid. So ’n plek het hy gevind in die omgewing wes van Rehoboth en hy het dit Hornkrantz genoem. ’n Groot deel van die Khowesin het hom gevolg en hulle daar gevestig, op die walle van die Gaobrivier met sy standhoudende fontein en goeie weiding. Dit was bykans 200 km suid van die Herero’s op Okahandja en Otjimbingwe, maar 120 kilometer suidwes van ’n ander klein plekkie waar ’n paar Duitsers hulle tuis gemaak het, Windhoek. Dit was net ’n paar jaar nadat die Duitsers Lüderitz en omgewing in ’n bedrieglike transaksie bekom het, maar tot dusver het ’n relatiewe vrede tussen Witbooi en Duitsland bestaan. Hulle was darem almal christene, het Witbooi gereken.

Windhoek se Duitsers was gering in getal, moontlik tussen 100 en 200, en hulle leier was Curt von Francois. Vroeg in 1893 besluit von Francois dat Witbooi se teenwoordigheid op Hornkrantz ongewensd is, heel moontlik omdat hy wat von Francois was ’n “beskermingsverdrag” met die Herero’s gehad het. Op 12 April, 19 Mei en uiteindelik weer op 2 Oktober 1893 val von Francois vir Witbooi en sy Khowesin aan. Tydens die laaste veldslag skiet die Duitsers ongeveer ’n honderd vroue en kinders dood, maar nie een Nama-man nie. Hoekom? Was dit doelbewus? Was dit ’n taktiese maneuver? Dit slaan mens dronk. As dit waar is verdien von Francois die berugtheid van sy volksgenote Lothar von Trotha, Heinrich Himmler, Josef Goebbels en Adolf Hitler.

Von Francois neem ’n aantal vroue en kinders krygsgevange en buit ook Hendrik Witbooi se dagboek en onder andere drie viole. Die Namas was geleerde mense wat van hulle musiek gehou het.

Witbooi stuur die vroue en kinders wat oorleef het na die veiligheid van Gibeon met sy Rynse sendelinge, terwyl hy en sy soldate na die Namib Naukluft terugval en vandaar hulle “oorlog” met von Francois voortsit.

Vir een of ander rede word von Francois vervang as goewerneur van die Duitse kolonie met ’n nuwe man, Leutwein. Leutwein neem gans ’n ander houding in, maak vrede met Witbooi en ontwikkels selfs ’n warm vriendskap met hom, op voorwaarde dat Witbooi op Gibeon bly en nie weer teruggaan Hornkrantz toe nie.

Vandag is dit maklik om te sien dat dit ’n taktiese skuif van Witbooi was. Hy sou nooit sy droom van Hornkrantz laat los nie.

Terwyl Leutwein goewerneur was het vrede geheers. Dit het meer as tien jaar geduur. Uiteindelik raak almal net te gierig en ontstaan die Herero-oorlog. Duitsland se Reichstag raak ongeduldig met die “sagte” Leutwein en vervang hom met die onverbiddelike Lothar von Trotha. Hy slaag byna daarin om die Herero’s geheel en al uit te delg en kort daarna volg die Nama-oorlog. Die wreedheid van hierdie twee oorloë weergalm tot vandag toe in die wêreld se raadsale en het op baie interessante wyse aanleiding gegee tot die Nazis se eksperimente op en uitwissing van die Jode tydens die Tweede Wêreldoorlog.

Ek kon nog nooit voorheen Hornkrantz besoek nie. Groot was my verbasing toe ek by Piet van Rooyen, skrywer van vele boeke, onder andere ook “Op Witbooi se Spoor,” hoor dat hy die eienaar is van ’n deel van die oorspronklike plaas Hornkrantz. Piet wat my belangstelling (obsessie?) met Witbooi deel, het my uitgenooi om sy plaas te besoek en ek en Ingrid het die uitnodiging met dank aanvaar. Die plaas waar die Witboois gebly het en waar die veldslae plaasgevind het, is Piet se buurplaas.

Hornkrantz is inderdaad ’n pragtige plek van riviere, valleie, kranse, koppies en heuwels. Volgens oorlewering is die woonhuis op die plaas die oorspronklike woning van Hendrik Witbooi. Later het dit gedien as polisiestasie, maar vandag is dit net ’n woonhuis.

Reg voor die woonhuis is ’n klein monument wat die veldslag van 12 April 1893 herdenk aangebring en agter die woonhuis is nog ’n klein monument wat Witbooi se dood herdenk.

Hy is in 1905 ten tyde van die Nama-oorlog dood, maar sy volgelinge het hom in ’n geheime graf begrawe en tot vandag weet niemand waar dit is nie. Die soeke na hierdie graf was dan ook die sentrale tema in “Op Witbooi se Spoor,” Piet se roman.

Op Hornkrantz is ook vier grafte van Duitse soldate wat tydens die gevegte gesneuwel het.

Hierdie grafte is netjies gemerk, soos alle Duitse oorlogsgrafte, maar van grafstene van die honderd vroue en kinders is daar geen duidelike teken nie. Daar is wel orals hopies grond wat heel moontlik Nama-grafte is, maar geeneen is gemerk met ’n grafsteen nie. Dit is ’n tragedie. Hoekom stel niemand daarin belang om hierdie geskiedenis te bewaar nie?

Die Gaobrivier vloei, as hy vloei, deur die plaas, maar die Hornkrantzfontein wat hom voed is standhoudend. Dit was natuurlik een van Witbooi se groot trekpleisters. Vandag is die fontein met ’n groot wal beskerm en loop steeds mooi.

Orals op Hornkrantz se hoogliggende koppies en spitse is vandag steeds skanse wat die Khowesin aangebring het. Vandaar kon bespieders die vyand van ver af sien aankom. Wat my verras het is dat al die skanse na die suide en weste gerig is.

Met ander woorde nie na die noorde en ooste vanwaar die Duitsers uit Windhoek se rigting sou kom nie. Hoekom sou dit wees. Een moontlike antwoord kan wees dat die Duitsers die skanse wat na Windhoek sou kyk juis na die laaste veldslag sou vernietig het, vir presies daardie rede. Niemand sal ooit weet nie.

Nog iets waarop ek afgekom het was ’n groot aantal leë patroondoppies. Bartolomeus, ’n “Rooinasie” soos hy homself voorgestel het het met die doppies vorendag gekom. Dit is duidelik  dat dit deel was van die veldslag. Die grootste meerderheid van die doppies is duidelik gemerk “Westley Richards musket no2.” Wat besonder interessant is, is dat al die doppies vernietig is deur dit met ’n tang toe te knyp. Kan dit wees dat die Witboois hulle doppies kon herlaai en dat die Duitsers nie bruikbare doppies wou agterlaat nie? Ekself het in die Okavango gesien hoedat primitiewe jagters uit die plaaslike bevolking ou Martini Henry gewere se patrone self herlaai het. Dit is in swartkruitgewere eintlik ’n eenvoudige proses.

Vandag is dié deel van Hornkrantz wat nie aan Piet behoort nie, die historiese deel, net ’n veeplaas wat aan ’n Baster van Rehoboth behoort. Die monumente en grafte word nie in stand gehou nie en niemand gee om nie. Piet en Andre het baie moeite gedoen om my al die besienswaardighede te wys en stories te vertel, maar ek het net al hoe meer intens bewus geraak van die feit dat daar niemand is wat ’n dooie duit omgee nie.

Hendrik Witbooi was ’n ware leier, soldaat, politikus, gesinsman, vryheidsvegter en ’n gelowige mens. Sy gesig verskyn nog op party Namibiese geldnote, maar word ook gaandeweg vervang. Sy nalatenskap sal ook in die vergetelheid verdwyn.

’n Volk wat nie sy geskiedenis eer sal ook nie ’n toekoms hê nie.