Ons was terug in SA. Ek het inligting uit oom Dicky se mond en van dokumente uit die Sam Cohen biblioteek in Swakopmund, en uit Lawrence Green se twee boeke.

Kortliks is die storie van die Luchtenstein-gesin wat in die destydse Duitswe aankom in Lüderitz, op pad Keetmanshoop toe oorval die Nama kommando hulle, Therese die ma val op haar knieë voor die leier en smeek om genade maar die leier sê mens kniel voor God alleen en laat hulle ongedeerd wegkom. Die Nama-leier word gevang en doodgemaak. Ernst kruip later jare tydens die Eerste Wêreldoorlog in die Karasberge weg vir agtien maande, slaan ‘n luiperd dood en word mettertyd die rykste man in Suidwes-Afrika.

Dit was die inligting waaruit ek ‘n storie wou bou, maar wat wou ek regtig sê. Ek moet erken dat ek aanvanklik nie presies geweet het nie. Mettertyd sou “die engel uit die klip uitklim,” soos hulle sê. Meer korrek is dat ek daardie engel uit daardie klip moes kap, hou vir hou, millimeter vir millimeter totdat die kolos alleen kon staan, vir die hele wêreld om te sien.

Die eerste toets was om uit te vind of enigiemand sou belangstel in hierdie geskiedenis.

Die eerste persoon vir wie ek die storie vertel het was ‘n Engelse kollega. Ons het gaan gholf speel op St Andrews se ou baan, die baan van alle bane en het baie tyd op Edinburgh se lughawe gehad. Toe vertel ek hom die storie, terwyl ek sy reaksie fyn dophou. Hy was verstom en ek het geweet dat dit ‘n goeie storie moet wees.

‘n Paar jaar later het dieselfde Engelse kollega saam met ‘n paar vriende in SA kom kuier en my gevra om die storie weer te vertel, maar die keer in Lüderitz. Hulle het drie dae in Lüderitz kom spandeer en ek het die storie vertel, ingekleur met al die nuwe inligting wat ek sedert 2007 ingesamel het. Hulle was ook beïndruk.

Ek wou graag een sentrale tema, ‘n goue draad, hê. Dit sou baie dinkwerk en skryfwerk kos, maar voordat ek by daardie punt gekom het, moes ek eers nog inligting kry. Ek moes eers die Namibwoestyn, sy diere, plantegroei, voëllewe, klimaat en sy mense leer ken. Dit sou ook ‘n lang tyd neem.

Intussen het ek Namibië begin liefkry. Vandag is ek hartstogtelik lief vir daardie land, so lief dat ek môre soontoe sal verhuis, as ek kan. En presies so het dit met my storie, “Die Keiservoël oor Namaland,” se sentrale tema, sy goue draad, ook gewerk. Die goue draad was net een dag daar. Toe ek my oë oopmaak toe staan dit daar, klaar op papier, en ek het dit self geskryf, sonder dat ek dit agtergekom het. Maar dit is ‘n lang verhaal.

Hoekom het die Namas op 12 Augustus 1904 nog saam met die Duitsers teen die Herero’s geveg en teen Oktober van dieselfde jaar was hulle in ‘n volskaalse oorlog teen hulle, die Duitsers, betrokke?

Hierdie vraag is van die grootste belang. Hendrik Witbooi, sittend, sesde van links is immers deur sy vyand, goewerneur Leutwein beskryf as ‘n eerbare mens. Op die foto kan mens sien dat dit ‘n redelik gedissiplineerde groep “Withoede” was. Hulle lyk netjies. Almal het gewere. Heel regs voor staan ‘n Duitse soldaat. Hierdie was nie ‘n klomp “rag tag” boemelaars en opportuniste nie. Hoekom het hulle gerebelleer?

Die Namas en Herero’s het maar altyd hulle konflikte gehad en dat die Namas bereid sou wees om saam met die Duitsers die wapen op te neem is nie vreemd nie. Hoekom het hulle so dramaties en skielik besluit om teen die Duitsers te draai? Wat het verkeerd gegaan?

Onthou, dit was nie net ‘n skelm strooptog, of terroriste-aanval nie. Hendrik Witbooi het gekies om oorlog te maak. Hy het ‘n skriftelike oorlogsverklaring by die fort op Keetmanshoop laat aflewer. “Ek sal aan God hiervoor verantwoording moet doen,” eindig hy die verklaring.

Witbooi het geweet waarvoor hy hom en sy volk inlaat. Hoekom het hy gekies om dit te doen?

Ek het probeer om die vrae in “Die Keiservoël oor Namaland” op interessante, roman-matige, (ekskuus vir die lelike woord) maar akkurate wyse te beantwoord.

“Langs die Kampvuur” en Ernst Luchtenstein: Roger Webster

Ek het natuurlik dadelik vriend Google gebruik om meer oor Ernst Luchtenstein te leer. Die uitslag van my soektog was teleurstellend, maar tog was daar die een verwysing na ‘n boek, “Langs die Kampvuur”, deur Roger Webster. Ek het die boek by Amazon bestel en geduldig gewag.

Die boek het gekom en ek kon lees. Teleurstelling nommer twee. Daar was niks in die boek wat ek nog nie geweet het nie.

“Langs die Kampvuur” is eintlik ‘n bundel van kortverhale geskoei op radiorubrieke wat op SAFM uitgesaai is. Storie nommer 1 is “Die Verhaal van Ernst Luchtenstein.” Eintlik is hierdie storie niks anders as ‘n feitlik woord-vir-woord herhaling van Lawrence Green se vertelling in “To the River’s End” nie. Dus, geen nuwe inligting nie. Daar was een opmerking wat my wel hoop gegee het: Die skrywer het gesê dat Ernst se kinders hom na die radiopraatjie gekontak het. Daar was hoop. Daar was ‘n nageslag, maar dit sou nog baie lank neem voordat ek hulle sou opspoor.

In beide Lawrence Green se “To the River’s End” en “Langs die Kampvuur” is die verhaal van hoe die Luchtensteins deur “hottentotte” of dan “Namas” oorval en beroof is, wat oom Dicky se storie bevestig het. Vir my het oom Dicky gesê dit was Simon Koper of “een van daardies,” maar in beide geskrifte staan dit duidelik dat dit “Cornelius” was. Latere navorsing het inderdaad bevestig dat dit net Cornelius Fredericks, seun van Josef Fredericks, van Bethanië kon wees.

In die verhaal word vertel hoedat Ernst se ma, Therese, voor Cornelius op haar knieë geval het en om genade gesmeek het, en dan die ongelooflike sin uit Cornelius se mond, in perfekte Duits: “Mevrou, kniel voor God alleen, nie voor ‘n mens nie. Ons veg nie teen vroue en kinders nie.”

Hierdie een enkele sin het my aangegryp. Hier was ‘n inboorling, hottentot, barbaar, soos so dikwels beskryf, wat meer verstaan het van die beskawing as mense vandag. Hulle was in ‘n oorlog gewikkel, maar hy het kans gesien om soos ‘n heer op te tree. Hoekom?

Ons vakansie in Namibië (in die jaar 2007) was verby. Ek het skaars in die huis ingestap toe trek die Luchtenstein-storie my na my klein biblioteek. Daar was net iets…Iets het my gepla.

Ek het “To the River’s End” en “Lords of the Last frontier” van Lawrence Green van die rak afgehaal en daar was dit. Stories oor Ernst Luchtenstein. Ek het gaan sit en die kort verhaaltjies stadig deurgelees, en in die loop van die volgende agt jaar dit vele maal herlees.

Omdat ek nou in die pylvak is met die publikasie van die boek, het ek die twee stukkies vanoggend weereens deurgelees, en so ook al die ander uiters beperkte inligting wat ooit gepubliseer is. Ek wou 100 persent seker maak dat ek nie iets misgekyk of verkeerd geïnterpreteer het nie.

Wat my vanoggend getref het was die teenstrydighede van die verskillende outeurs, en die verhale van die nageslag, soos aan my vertel.

Ek het my eie menings en het “my verhaal” oor die man en die gebeure in die boek weergegee.

Hier is die “frontispiece” in “Lords of the Last Frontier”:

Ons keer terug na Kiriis Wes en oom Dicky in 2007.

Ek en Johan het klaar gejag. Hy gaan terug SA toe en Bertus en Esme van Zyl sluit by ons aan. Ons vier hou verder vakansie in Namibië terwyl ons wag dat die biltong droog word.

Eerste stop is die Visriviercanyon. Terwyl ek heeltyd dink aan oom Dicky se stories tuur ek oor die canyon, onbewus daarvan dat hierdie einste canyon ‘n groot rol speel in my verhaal wat tot op daardie stadium nog in die Namib se rotse gefossileer is. Ek sou nog baie moes kap en beitel om by die waarheid uit te kom, om daardie storie uit die myn van die verlede op te diep.

Later besoek ons Lüderitz en besigtig Kolmanskop, eweneens onkundig van hierdie twee ikone se plekke in die legkaart.

In Swakopmund haas ek my na die Sam Cohen museum om daar ‘n rekenaarsoektog na Ernst Luchtenstein se doen en late te doen. Baie jare later sou ek beide Sam Cohen en Ernst Luchtenstein se dogters in die Kaapse waterfront raakloop. Die twee dogters, nou bejaard, is vriende net soos hulle ouers dekades gelede.

Dit is vir my verstommend dat ‘n plek soos Swakopmund, en Windhoek se biblioteke, museums en argiewe so effektief instand gehou en bestuur word, terwyl hier in SA gaan alles ten gronde. Binne minute wys die vriendelike Duitse dame vir my die uitslag van my soektog. Ek stap uit, met drie gekopieerde artikels in die ou SWA Journal, deur Ernst Luchtenstein!

My navorsing het begin.

Ons vlieg terug Keetmanshoop toe in Bertus se vliegtuig. Op die lughawe wag oom Dicky vir ons met die sakke biltong. Ek haal die drie artikels uit en wys dit vir hom.  Een spesifieke artikel slaan sy asem weg:

“To this day, my sister, Mrs Strauss of Kirries West, boasts with the possession of a very fine leopard skin. It has no bullet hole, but between the eyes one can still see a distinct scar.”

“Mrs Strauss” is natuurlik oom Dicky se ma, en Ernst Luchtenstein se “klein” sussie, wat saam met hom op die skip aangekom het in 1906. Die storie van die luiperd het ek baie akkuraat probeer weergee in “Die Keiservoël oor Namaland,” soos die meeste van die ander verhale en legendes.

Ons vlieg terug SA toe, reg bo-oor Kirriis Wes, tot oom Dicky se groot vreugde.

Die wiele van ‘n ossewa draai om die as sonder die luukse van koeëllaers. Dit lei noodwendig tot erger slytasie. Daarom is gereelde smering van kritiese belang. Die standaard produk hiervoor was sogenaamde Stockholm teer, ‘n produk van gedistilleerde denneboomstompe. In die dae van die ossewa en van “Die Keiservoël oor Namaland” kon jy nie gou iemand Builders Warehouse of Midas toe stuur om ‘n nuwe vaatjie Stockholm teer te gaan koop nie. Voorrade is aangevul met diervet, veral seekoeivet.

Die Stockholm teer of vet of kombinasie is onder die ossewa gedra in wat bekend staan as die teerputs.

Hierdie vaatjie, of emmer het natuurlik baie vuil geword en het aanleiding gegee tot die gebruik van die woord “teerputs” om ‘n vuil mens te beskryf, soos ‘n lunsriem.

Die redakteur van my boek het my aangespreek oor my gebruik van die woord teerputs, in sy oorspronklike konteks, maar ek kan nie anders nie. Ek het besluit om die woord te behou.

Wat nog meer interessant is, is dat die spekvretervoëltjies, “chats” in Engels, orals agter hierdie ossewaens aangetrek het in die hoop dat hulle van die spek in die teerputs sou kon aas. Een van die temas in “Die Keiservoël oor Namaland” is juis die voëls van Namaland, met spesifieke verwysing na die rooiborslaksman, (keiservoël of Duitse vlag vir die Namas – Annerlike Afrikaans, Anton Prinsloo) die heuningwysertjies, skaapwagters en lewerike.

Ek gebruik die voëls as simbole van die land en om karakterontwikkeling te weerspieël, met ‘n verrassende ontknoping in die laaste paar paragrawe.

Tydens ‘n navorsingsreis vroeër het ek tussen Luderitz en Aus geleentheid gehad om foto’s van ‘n woestynspekvreter, die Trac Trac chat in Engels, te neem:

Lees môre verder hoe oom Dicky se storie my op die spoor van Ernst Luchtenstein laat loop het.

Erfenisdag 2015: Ossewaens en die Keiservoël

Ek val oom Dicky vandag in die rede om te vertel van my wedervaringe en waarnemings by die vieringe van Erfenisdag by die Voortrekkermonument vanoggend. Ons sal weldra terugkom na oom Dicky toe.

“Die Keiservoël oor Namaland” is vol verhale en inligting oor ossewaens. Trouens, dit is een van die subtemas in die boek. Ek wou op subtiele wyse die rol van die ossewa in die ontwikkeling van die Afrikaanse taal illustreer. Ek gebruik idiome soos “oor die tou trap,” “skouer aan die wiel sit,” en “wa deur die drif trek,” in hulle oorspronklike ossewa-konteks, om die slim leser te herinner aan hierdie rol.

Ernst Luchtenstein en sy pa, die ou korrelkop Joseph, was ossewa mense, transportryers, wat die harde Namib en barre Kalahari moes trotseer om aan die lewe te bly. Duits Suidwes Afrika het sy bloeityd beleef gedurende die Nama-oorlog, net na die Boereoorlog. Baie Boere het juis Duits Wes toe gegaan om die Engelse juk (sien?) te ontsnap en ‘n nuwe lewe te maak, as transportryers met hulle ossewaens. Vroeër en later was daar ook die Dorslandtrekkers wat in en deur die land getrek het. Die ossewa-spore loop dik en wyd deur Namibië.

Ek het reeds jare gelede ‘n studie van ossewaens gemaak. Destyds het ek Philip Roux daar by dieselfde Voortrekkermonument ontmoet en saam ossewa gery. Ek het later ook gaan foto’s neem van die osse by Cullinan. Iemand het vir my my ‘n fotostaat afskrif van Bosman se kosbare “Die Verhaal van die Trekos” laat kry.

Vanoggend het ek die voorreg gehad om die manne en vroue van die Trekboer Vereniging te ontmoet. Hulle is mense soos Hans Sturgeon, Herman Nel en Tinus Henning. Hulle doel is om die tegnologie en geskiedenis van die ossewa te bewaar. Hulle bou en restoureer ossewaens en teel en rig die osse af en bied ossewa-ritte vir die publiek aan.

Herman het vertel dat niemand in die wêreld weet hoe om die korrekte knoop met ‘n lunsriem te maak nie. Hulle maak maar so op hulle eie manier ‘n knoop:

‘n Lunsriem is ‘n dun riem wat die luns in plek hou, en keer dat die wawiel van die as af val. Omdat die wawiel met ghries (eintlik Stockholm teer en partykeer vet) gesmeer word, is hierdie lunsriem altyd vuil. So het die uitdrukking dat ‘n vuil persoon ‘n lunsriem is, ontstaan.

Môre vertel ek meer oor die vetsmeer en die teerputs, voordat ons terugkeer na oom Dicky.

Ekke, tannie Memoiree, en oom Dicky.  Oom Dicky in sy Uri.  Ons twee in gesprek.

In 2007 jag ek en vriend Johan van Rooyen by oom Dicky en tannie Memoiree Strauss op hulle plaas Kiriis Wes, 80 kilometer oos van Keetmanshoop op die Aroab pad. Ons jagkamp is twee kilometer van hulle opstal af en bestaan uit netjiese tente opgeslaan op betonvloere. Die kombuis en kuierplek is ‘n permanente struktuur.

Oom Dicky is ‘n wonderlike gentleman en raconteur. My jagtery is nie so suksesvol nie, maar ek geniet oom Dicky se stories. Hy ry my orals rond in sy Uri-draadkar en gesels die koedoes uit die bos uit. Vriend Johan is ‘n skerpskutter en skiet sommer twee koedoes en ek kry ook uiteindelik ‘n gemsbok geskiet.

Eendag besluit oom Dicky om ons na ‘n “buurplaas” toe te vat want daar is meer bokke. Ons ry in sy bakkie, en ons ry en ons ry. Seker 100 kilometer grondpad, reg oos. (In Namibië is 100 kilometer seker ‘n geldige afstand vir ‘n “buurplaas.”) Die wêreld word wilder en wilder, en mooier en mooier. Ruwe rotskoppies, afgewissel met diep valleie en groot rotsformasies, streel die oog.

“Kom ek vertel jou van hierdie oom van my. Hy was ‘n legende, my ma se broer. Ernst, Ernst Luchtenstein.”

Oom Dicky begin vertel en ek luister:

“Man, hulle kom mos hier aan uit Duitsland, hy, my ma en hulle ma en pa. Nou ry hulle met die ossewa daar vanaf Luderitz, waar die skip geland het, ry hulle nou met die ossewa, maar jy weet daar is nie water daar nie. Hulle trek in die woestyn in en dan span hulle die osse uit en jaag hulle terug Luderitz toe om te gaan water drink, en jaag hulle weer terug na die wa toe en trek weer verder en so hou hulle aan tot hulle oor halfpad is en dan kan hulle die osse elke skoot by Aus gaan laat drink, in plaas van by Luderitz.

“Ja en toe hulle nou net daar in die woestyn is toe kom die Namas daar aan en beroof hulle, maar die volgende dag toe vang die Duitsers die Namas en gaan sit hulle in die tronk. My oupa, my ma se pa, het toe vir die Nama-kaptein elke kort kort ‘n bottel brandewyn daar in die tronk gevat, tot hy opgehang is of so iets. Ek dink sy naam was Simon Koper of so.”

Laat daardie aand ry ons, ek, oom Dicky en Johan terug vanaf die “buurplaas,” met twee dooie gemsbokke agterop. Arme oom Dicky se kop begin knik, maar ons kom veilig op Kiriis Wes aan.

Die volgende dag vra ek oom Dicky om my meer te vertel.

“Ja tag man, hy was ‘n anderste man, daai oom van my. In die oorlog toe vang hulle hom, maar hy ontsnap en gaan bly vir ‘n jaar of twee in die berge, tot na die oorlog, heeltemal alleen. In daardie tyd sien hy waar reën dit en waar nie, en na die oorlog toe koop hy daardie plase, en word baie ryk.”

Dit was die begin van ‘n baie lang verhaal, en van hierdie dagboek.

(Lees môre verder.)

In 2007 het ek op Kiriis Wes, (reg gespel), die plaas van wyle oom Dicky Strauss gaan jag. Kiriis Wes is tagtig kilometer oos van Keetmanshoop, op die pad na Aroab, Namibië.

Oom Dicky het my ‘n storie vertel wat my hele lewe verander het, omdat ek  daardie verhaal vir die wêreld op skrif gestel het. Die boek, “Die Keiservoël oor Namaland” verskyn voor die einde van die jaar.

Hierdie dagboek is die storie agter die storie. Dit is my verhaal van die meer as vyf en twintig skrywes en her-skrywes, die redigering, die reise na Namibië, Bethal en Kaapstad vir navorsing, die gesukkel met uitgewers, die mense, die landskap, die toeval, die noodlot, die teleurstellings, en uiteindelik die triomf.

Ek het meer as agt jaar hieraan gewerk. Ek het baie vriende in hierdie proses gemaak, en te veel van hulle reeds aan die dood afgestaan.

Ek nooi u uit om saam met my op reis te gaan deur Namaland. Kom sit saam met my om die virtuele kampvuur. Kom lees elke dag  die ongelooflike verhale van die vroeë geskiedenis van Namaland, en hoe Adolph Luderitz op “ietwat bedrieglike wyse” die Namas se grond bekom het, die Nama-oorlog van 1904-1908 (min of meer, soos u sal sien), van Ernst Luchtenstein, wat as kind in Duits Suidwes Afrika aangekom het, en die rykste man in Suidwes Afrika geword het.  Kom lees hoe ek die eerste weergawe van 150 000 moes snoei tot 100 000 woorde, hoe ek dus “my darlings moes kill.”

Ek wil vertel van die ontmoeting met my uitgewer, nadat hy die publikasie reeds goedgekeur het, en hoedat hy twee dae later dood is. En hoe ek weer voor moes begin om ‘n uitgewer te soek.

Ek wil vertel van //Khauxa!nas, ‘n vreemde plek wat nog deur min oë gesien is, van my besoek aan hierdie plek waar my verhaal eindig.

Ek wil u bekendstel aan die Namas se taal, en aan hulle dialek van Afrikaans. Ek wil vertel van die verskil tussen Khoi-khoi en Khoi-san, van die voëls van Namaland, van die Namas se kultuur.

Ek wil u bekendstel aan die ontstaan van die grootste onreg van die twintigste eeu, Duitsland se Jodeslagting, en hoe dit reeds op Haai-eiland in Luderitz begin het, lank voor die Tweede Wêreldoorlog.

Kom loer elke dag hier in om te lees van hierdie ongelooflike storie, Die Skryf van “Die Keiservoël oor Namaland.”